قلعه فورگ


عکس اول قلعه فورگ عکس دوم قلعه فورگ

قلعه فورگ ارگی است در روستای فورگ از توابع شهرستان درمیان در استان خراسان جنوبی . این قلعه در ۵ کیلومتری درمیان و در شرق شهر بیرجند قرار دارد . قلعه‌های بیرجند ، در دوره‌های مختلف احداث شده‌اند . وجود مناطق کوهستانی زیاد باعث شده که پای فرقه اسماعیلیه به این منطقه باز شود و برای دفاع از خود ، قلعه‌های مرتفع و مستحکمی در اکثر مناطق این شهرستان و سایر شهرهای جنـوبی خراسان ساخته و باقی بگذارند .
از نظر پیشینه تاریخی محوطه ، ساخت قلعه فورگ در زمان نادرشاه افشار به وسیله میرزا بقاخان حاکم منطقه شروع شده و پس از وی پسرش میرزا رفیع خان ساختمان قلعه را به اتمام رسانده است . در زمان حکومت شوکت الملک به دستور وی سپاهیانش به قلعه هجوم برده ، حاکم آن را دستگیر کرده و قلعه را فتح می نماید . تاریخ ساخت این قلعه در کتاب دیوان لامع ، نوشته محمد رفیع بن عبدالکریم در میانی ، سال 1160 ه.ق ذکر شده است . مولف کتاب عین الوتابع ، قلعه را این گونه توصیف کرده است : قلعه فورگ در روی کوهی است که از آجر پخته ، دیوار و باروج آن را به طور محکم ساخته اند و پایه آن را سنگ چین نموده‌اند و دو شیر در اطراف خود داشته با دو خاکریز که قطر هر یک پنج در پنج است .
قلعه فورگ بعد از قلعه الموت مهم‌ترین مقر حضور اسماعیلیان به حساب می‌آمده و در این محل فداییان مطلق را تحت تعلیم و آموزش‌های مخصوص قرار می‌دادند . فداییان مطلق گروهی بودند که حتی اسم نداشته و پس از ترک قلعه برای انجام ماموریت نام‌شان عوض می‌شد و به اسم مستعار برای قتل دشمنان فرقه اسماعیلیه می‌رفتند . اساس تعلیم فداییان به این صورت بود که بتوانند دشمن را غافل‌گیر کرده ، یک یا دو ضربه کارد به او زده و قبل از این که دیگران به خود بیایند ، ناپدید گردند .
قلعه فورک در 10 کیلومتری جنوب شهر اسدیه واقع شده است . فضاهای داخلی قلعه از شرق به غرب شامل 3 قسمت می‌باشد که قسمت اول ، محل زندگی خدمه انبار آذوقه و محل نگهداری احشام است . قسمت دوم ، محل زندگی نظامیان و نگهبانان و محل نگهداری تدارکات نظامی و سومین قسمت که مهمترین بخش قلعه است ، محل زندگی حاکم و اطرافیانش بوده است . قلعه مجموعاً دارای 18 برج بوده که اکنون تعدادی از آنها باقی مانده است .
مصالح به کار رفته در ساخت قلعه بیشتر سنگ ، آجر و خشت می‌باشد . این قلعه بر بالای صخره‌ای سنگی پس از قرون متمادی همچنان در تاریخ بیرجند قامت خود را استوار نگهداشته است ، هم‌چنین بر بلندای حصار و برج‌ها ، سازه‌های کنگره‌داری وجود دارد و منافذی (تیرکش) جهت دیده‌بانی و دفاع دیده می‌شود . با توجه به آثار و بقایای معماری داخل قلعه چنین استنباط می‌شود که قلعه مزبور در چندین مرحله بازسازی شده و بر وسعت آن افزوده شده است . آخرین مرحله معماری آن مربوط به دوره افشاریه است که حصار فعلی قلعه و هشت برج مدور آن یادگاری از این دوره می‌باشد .